Dự trữ khoáng sản đất hiếm toàn cầu: Bức tranh quyền lực đang thay đổi

Nhu cầu về khoáng sản đất hiếm trên thế giới đang tăng vọt khi các quốc gia đua nhau hướng tới năng lượng sạch và đổi mới công nghệ. Tuy nhiên, các điểm yếu trong chuỗi cung ứng đang làm gia tăng căng thẳng địa chính trị. Hiểu rõ các quốc gia kiểm soát các nguồn tài nguyên quan trọng này cho thấy sự phân bổ quyền lực không đều—và mở ra nhiều cơ hội lớn cho các nhà tham gia thị trường mới.

Bức tranh Toàn cầu: Nơi Tập Trung Dự trữ Đất hiếm của Thế giới

Với 130 triệu tấn kim loại đất hiếm trên toàn cầu, dự trữ khoáng sản đất hiếm có vẻ dồi dào. Nhưng thực tế phức tạp hơn nhiều. Năng lực sản xuất còn rất chậm so với dự trữ, và các tranh chấp địa chính trị đe dọa dòng chảy suôn sẻ của các nguyên liệu thiết yếu này. Sản lượng toàn cầu đạt 390.000 MT vào năm 2024, tăng nhẹ so với 376.000 MT của năm trước, nhưng nhu cầu vẫn tiếp tục tăng.

Sự kiểm soát của Trung Quốc đối với thị trường vẫn áp đảo. Quốc gia này kiểm soát 44 triệu tấn dự trữ—khoảng một phần ba tổng số của thế giới—trong khi sản xuất 270.000 MT mỗi năm, chiếm gần 70% sản lượng toàn cầu. Sự thống trị này đi kèm với chiến lược tính toán: các chương trình tích trữ trong nước bắt đầu từ năm 2016, hạn chế xuất khẩu, và việc thực thi mạnh mẽ chống lại các hoạt động khai thác trái phép đã củng cố vị thế của Bắc Kinh.

Các Nhà Lãnh Đạo Dự trữ: Các Quốc gia Nắm Thẻ

Brazil - Gã Khổng Lồ Ngủ Quên

Brazil đứng thứ hai với 21 triệu tấn dự trữ khoáng sản đất hiếm, nhưng chỉ sản xuất 20 MT vào năm 2024. Khoảng cách này đang nhanh chóng thu hẹp. Serra Verde bắt đầu hoạt động Giai đoạn 1 tại mỏ Pela Ema ở Goiás từ đầu năm 2024, dự kiến sẽ sản xuất 5.000 MT mỗi năm vào năm 2026. Dự án sẽ tập trung vào bốn loại đất hiếm quan trọng—neodymium, praseodymium, terbium và dysprosium—đặt Brazil trở thành nhà sản xuất duy nhất ngoài Trung Quốc có khả năng cung cấp cả bốn loại cùng lúc.

Các Nhà Tham Gia Mới Ngoài Trung Quốc

Ấn Độ (6.9 triệu MT), Australia (5.7 triệu MT), Nga (3.8 triệu MT), và Việt Nam (3.5 triệu MT) cùng nhau tạo thành một hệ sinh thái cung ứng thay thế. Lợi thế của Ấn Độ nằm ở việc chiếm 35% tổng trữ lượng khoáng sản bãi biển và cát toàn cầu. Australia, dù mới khai thác đất hiếm từ năm 2007, đã tăng tốc nhờ các công ty như Lynas Rare Earths, hiện là nhà cung cấp lớn nhất ngoài Trung Quốc. Việc mở rộng tại Mount Weld của Lynas dự kiến hoàn thành vào năm 2025, trong khi mỏ Yangibana của Hastings Technology Metals chuẩn bị giao hàng lần đầu trong quý 4 năm 2026.

Dự trữ của Nga đã giảm mạnh từ 10 triệu MT xuống còn 3.8 triệu MT vào năm 2024, phản ánh các gián đoạn liên quan đến chiến tranh và các tham vọng phát triển bị hoãn lại. Việt Nam còn có sự điều chỉnh dự trữ còn 3.5 triệu MT, từ 22 triệu MT, sau các đợt kiểm soát chặt chẽ hơn đối với các thương nhân đất hiếm vào cuối năm 2023.

Hoa Kỳ, dù đứng thứ hai về sản lượng năm 2024 với 45.000 MT, chỉ sở hữu khoảng 1.9 triệu tấn dự trữ. Sản lượng chủ yếu tập trung tại mỏ Mountain Pass của California, do MP Materials vận hành. Công ty này đang phát triển khả năng chế biến sau tại cơ sở Fort Worth để chuyển đổi oxit đất hiếm thành nam châm và nguyên liệu tiền thân, báo hiệu bước tiến hướng tới tích hợp chuỗi cung ứng nội địa.

Dự trữ Tiềm năng: Greenland và Cơ hội Bắc Cực

Dự trữ đất hiếm của Greenland còn khoảng 1.5 triệu tấn vẫn chưa được khai thác. Hai dự án lớn chiếm ưu thế: dự án Tanbreez, nơi Critical Metals đã mua lại cổ phần kiểm soát vào tháng 7 năm 2024 và bắt đầu khoan vào tháng 9, và Kvanefjeld, do Energy Transition Minerals vận hành. Giấy phép của Kvanefjeld đã bị thu hồi do lo ngại về khai thác uranium, mặc dù kế hoạch sửa đổi loại trừ uranium cũng bị từ chối. Công ty đang chờ quyết định của tòa án về kháng cáo của mình vào tháng 10 năm 2024.

Quốc đảo này đã thu hút sự chú ý địa chính trị bất ngờ, khi Tổng thống Mỹ Donald Trump gần đây đã thể hiện quan tâm đến dự trữ của Greenland. Tuy nhiên, cả Thủ tướng Greenland và hoàng gia Đan Mạch đều từ chối mạnh mẽ bất kỳ ý định bán nào.

Châu Âu tuy có sản lượng hạn chế nhưng tiềm năng lớn. Tháng 1 năm 2023, công ty nhà nước LKAB của Thụy Điển đã xác định mỏ Per Geijer chứa hơn 1 triệu tấn oxit đất hiếm, là mỏ lớn nhất châu lục được biết đến. Các khu vực của Vành đai Fennoscandian (Na Uy, Phần Lan, Thụy Điển) và Greenland có các mẫu khoáng sản tương tự, tạo thành một cụm địa lý các nguồn tài nguyên chưa phát triển.

Phương pháp Sản xuất và Thương lượng Môi trường

Khoáng sản đất hiếm được khai thác qua khai thác lộ thiên hoặc rửa trong lòng đất. Phương pháp thứ hai liên quan đến bơm dung dịch hoá học vào các thân quặng, hòa tan các nguyên liệu mục tiêu thành dung dịch muối để thu gom. Việc tách riêng các loại đất hiếm vẫn là điểm nghẽn—tính chất hoá học tương tự khiến quá trình này kéo dài và tốn kém, thường phải qua hàng trăm đến hàng nghìn chu kỳ khai thác.

Chi phí môi trường là rất lớn. Quặng thường chứa thorium và uranium phóng xạ, tạo ra các bãi thải ô nhiễm. Các ngọn núi của Myanmar, hiện đang gánh chịu hậu quả của hoạt động khai thác thuê ngoài của Trung Quốc, cho thấy sự suy thoái nghiêm trọng—đến giữa năm 2022, có hơn 2.700 hồ rửa trái phép đã phủ kín diện tích bằng Singapore. Chỉ riêng khu vực Ganzhou của Trung Quốc đã xảy ra hơn 100 vụ sạt lở đất, cộng đồng địa phương phải đối mặt với nguồn nước ngầm ô nhiễm và động vật hoang dã suy giảm.

Ảnh hưởng Chiến lược và Tiến trình Thị trường

Thị trường khoáng sản đất hiếm phản ánh cuộc cạnh tranh công nghệ rộng lớn hơn. Lệnh cấm xuất khẩu công nghệ sản xuất nam châm của Trung Quốc vào năm 2023 là một ví dụ về sự leo thang này. Đồng thời, Bắc Kinh đã bắt đầu nhập khẩu các loại đất hiếm nặng hơn từ Myanmar để bổ sung nguồn cung nội địa, giúp duy trì vị thế dẫn đầu trong sản xuất trong khi trì hoãn thiệt hại môi trường đến các khu vực ít được quản lý hơn.

Bộ Năng lượng Hoa Kỳ đã phân bổ 17,5 triệu đô la vào tháng 4 năm 2024 cho các công nghệ phục hồi đất hiếm thứ cấp, khám phá khai thác từ các phụ phẩm than như một chiến lược nguyên liệu thay thế. Những bước đi này báo hiệu sự chuyển hướng sang khả năng chống chịu chuỗi cung ứng hơn là chỉ tập trung vào khối lượng thuần túy.

Khi việc sử dụng xe điện tăng tốc và sản xuất công nghệ cao toàn cầu mở rộng, thập kỷ tới sẽ quyết định liệu các nhà sản xuất mới có thể thách thức hiệu quả sự thống trị của Trung Quốc kéo dài một thế kỷ hay không, hay liệu lợi thế đi trước của Bắc Kinh có thể vượt qua mọi thử thách.