Biến động tỷ giá hối đoái của yên Nhật trong 50 năm: Từ mức thấp 155 trở lại, tại sao vẫn tiếp tục chịu áp lực?

Khi nào đồng Yên chạm đáy?

Tháng 11 năm 2023, tỷ giá hối đoái đồng Yên Nhật so với đô la Mỹ trong phiên giao dịch tại New York đã chạm mức 151.94, mức thấp nhất trong 32 năm kể từ tháng 8 năm 1990. Đằng sau con số này là những khó khăn sâu sắc của nền kinh tế Nhật Bản và sự phân hóa trong chính sách tiền tệ toàn cầu.

Nếu kéo dài dòng thời gian lên 50 năm để quan sát, xu hướng mất giá của đồng Yên thực ra bắt đầu từ năm 2012. Cuối năm đó, tỷ giá đồng Yên so với đô la Mỹ đã đạt đỉnh lịch sử 80 Yên đổi 1 đô la, sau đó bắt đầu chu kỳ mất giá kéo dài hơn mười năm. Từ mức 80 đến 155, đồng Yên đã giảm giá gần gấp đôi giá trị.

Ba yếu tố chính thúc đẩy đồng Yên tiếp tục giảm giá

Dư thừa chính sách tiền tệ nới lỏng trong dài hạn

Sau khi chính phủ Abe lên nắm quyền vào năm 2012, đã thực hiện chính sách nới lỏng định lượng và định lượng chất lượng mạnh mẽ, bơm lượng lớn thanh khoản vào thị trường, cố ý giữ thấp tỷ giá đồng Yên để kích thích xuất khẩu. Chính sách này kéo dài đến nay, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản duy trì môi trường lãi suất âm hơn mười năm, đến năm 2023 vẫn chưa có sự đảo chiều thực chất.

Ngược lại, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ bắt đầu bình thường hóa chính sách tiền tệ từ năm 2013, đặc biệt sau khi bước vào chu kỳ tăng lãi suất mạnh mẽ vào năm 2022, chênh lệch lãi suất giữa Mỹ và Nhật Bản đã mở rộng nhanh chóng. Khi lãi suất của một quốc gia gần bằng 0 hoặc âm, trong khi của quốc gia khác tăng lên trên 4%, các hoạt động chênh lệch lãi suất (arbitrage) sẽ đổ dồn về đồng tiền có lãi suất cao hơn, khiến đồng Yên rơi vào tình trạng mất giá liên tục.

Thách thức cấu trúc kinh tế khó tránh khỏi

Dân số Nhật Bản già đi và lực lượng lao động giảm sút đã trở thành trạng thái bình thường, tiêu dùng trong dân không tăng trưởng mạnh, hạn chế động lực nội sinh của nền kinh tế. Năm 2022, GDP của Nhật Bản đạt 546 nghìn tỷ Yên, so với 495 nghìn tỷ của mười năm trước chỉ tăng khoảng 10%, tốc độ tăng trung bình chưa đến 1% mỗi năm.

Song song đó, Nhật Bản phụ thuộc cao vào năng lượng và lương thực, lần lượt đạt 88% và 63%. Khi giá hàng hóa toàn cầu tăng cao, thâm hụt thương mại của Nhật Bản cũng lập đỉnh mới, dẫn đến cung đồng Yên tăng lên, gây áp lực thêm cho tỷ giá hối đoái.

Sự lệch lạc giữa giá cả và tiền lương thực tế

Từ dữ liệu năm 2023, CPI lõi của Nhật Bản đã tăng liên tục 27 tháng so với cùng kỳ, tháng 11 đạt 2.5%, vượt mục tiêu 2% của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản. Tuy nhiên, tiền lương thực tế giảm liên tục 19 tháng so với cùng kỳ, tiêu dùng thực của các hộ gia đình cũng yếu đi. Hiện tượng giá cả tăng mà thu nhập không theo kịp phản ánh sự yếu ớt nội tại của nền kinh tế Nhật Bản.

Giao điểm chuyển biến năm 2023 và điều chỉnh chính sách

Can thiệp của chính phủ thường xuyên

Vào đầu tháng 9, khi đồng Yên giảm xuống 147.82, chính phủ Nhật Bản đã phát đi cảnh báo mạnh mẽ, cho biết sẵn sàng thực hiện “hành động can thiệp táo bạo”. Sau đó vào tháng 11, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản lại can thiệp để ổn định tỷ giá. Những can thiệp này dù tạm thời ngăn chặn đà giảm giá, nhưng không thể thay đổi xu hướng phân hóa chính sách lớn.

Kết quả kinh tế biến động thất thường

Trong hai quý đầu năm 2023, kinh tế Nhật Bản có dấu hiệu phục hồi, tăng trưởng GDP lần lượt đạt 2.7% và 4.8%. Thị trường từng lạc quan cho rằng Nhật Bản có thể thoát khỏi “30 năm mất mát”. Tuy nhiên, GDP quý 3 lại giảm mạnh xuống -2.1%, Chính phủ Nhật Bản đã điều chỉnh giảm dự báo cả năm.

Chương trình kích thích trị giá 17 nghìn tỷ Yên

Tháng 11, chính phủ Nhật Bản công bố kế hoạch kích thích kinh tế lớn nhất kể từ năm 2014, với tổng trị giá hơn 17 nghìn tỷ Yên. Các biện pháp bao gồm giảm thuế thu nhập, phát trợ cấp, kéo dài trợ giá năng lượng, nhằm chống lạm phát và thúc đẩy tiêu dùng. Chính sách này nhận được sự ủng hộ từ IMF, Ngân hàng Thế giới và các tổ chức quốc tế khác.

Các biến số quyết định xu hướng đồng Yên trong tương lai

Nhìn về năm 2024 và các năm tiếp theo, triển vọng tỷ giá đồng Yên chủ yếu phụ thuộc vào một vấn đề cốt lõi: liệu chính sách của Ngân hàng Trung ương Mỹ và Nhật Bản có đảo chiều hay không.

Nếu Fed chính thức kết thúc chu kỳ thắt chặt và bước vào giai đoạn hạ lãi suất, đồng thời Ngân hàng Nhật Bản chấm dứt lãi suất âm và bắt đầu tăng lãi suất, chênh lệch lãi suất giữa hai nước sẽ được hệ thống hóa, đồng Yên sẽ mạnh lên, đô la Mỹ yếu đi. Ngược lại, nếu chênh lệch lãi suất duy trì ở mức hiện tại, đồng Yên vẫn sẽ chịu áp lực giảm giá.

Hiện tại, đồng Yên ở mức thấp nhất trong 32 năm, thực sự mang lại cơ hội chênh lệch lợi nhuận tiềm năng cho các nhà giao dịch. Các cặp tiền liên quan đến đồng Yên có tính thanh khoản cao như USD/JPY, EUR/JPY, GBP/JPY, mang lại biên độ biến động lớn hơn và độ sâu thị trường dồi dào.

Kết luận

Quỹ đạo mất giá dài hạn của đồng Yên phản ánh những khó khăn cấu trúc của nền kinh tế Nhật Bản và sự phân hóa trong chính sách tiền tệ toàn cầu. Nhìn từ góc độ dài 50 năm, Nhật Bản đã từ mức tỷ giá cao trong những năm 80 giảm dần đến khoảng 150 hiện tại, không chỉ là sự biến đổi con số mà còn là sự điều chỉnh lại cấu trúc kinh tế. Trong ngắn hạn, tỷ giá đồng Yên vẫn sẽ bị chi phối bởi sự mạnh yếu tương đối của chính sách của các ngân hàng trung ương; còn về dài hạn, khả năng cải thiện thực chất của nền kinh tế Nhật Bản mới là yếu tố quyết định triển vọng của đồng tiền này.