Báo cáo tài chính: Công cụ mà nhà đầu tư cần biết rõ ràng

Trong thế giới đầu tư đầy rẫy dữ liệu, đôi khi chúng ta cần đưa ra quyết định dựa trên số thực - các con số chính xác mà không chỉ dựa vào phân tích hay xu hướng biểu đồ kỹ thuật đơn thuần. Chính vì vậy, báo cáo tài chính trở thành công cụ mà nhiều nhà đầu tư bỏ qua, mặc dù nó là nguồn dữ liệu quý giá nhất.

Báo cáo tài chính là tài liệu tổng hợp thông tin tài chính do công ty/tổ chức lập ra nhằm thể hiện tổng quan về lợi nhuận/lỗ trong giai đoạn vừa qua, dòng tiền vào ra, và tài sản/nợ phải trả là bao nhiêu.

Tại sao báo cáo tài chính lại quan trọng đối với nhà đầu tư?

Việc quyết định mua cổ phiếu mà không xem báo cáo tài chính giống như lái xe trong đêm tối mà không bật đèn pha - bạn có thể đến đích, nhưng rủi ro khá cao.

Đánh giá sức khỏe tài chính của công ty: Báo cáo tài chính cho bạn biết công ty có bao nhiêu tài sản, nợ phải trả là bao nhiêu, và thực sự có bao nhiêu vốn chủ sở hữu. Theo dõi xu hướng này trong 3-5 năm sẽ giúp bạn biết công ty đang ngày càng mạnh mẽ hơn hay đang đi xuống.

Xác định cơ hội và rủi ro: Nếu chi phí sản xuất tăng nhưng giá bán không tăng, lợi nhuận sẽ bị ép chặt. Nếu nợ phải trả tăng nhanh hơn tài sản, đó là tín hiệu cảnh báo.

Lập kế hoạch huy động vốn: Ngân hàng và khách hàng đều chú ý đến báo cáo tài chính. Nếu bạn muốn vay tiền hoặc tìm kiếm đầu tư, báo cáo tài chính chính là thẻ căn cước của bạn.

Báo cáo tài chính gồm những gì?

Báo cáo tài chính có 3 phần chính mà nhà đầu tư cần hiểu:

1. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh (Income Statement)

Đây là “Doanh thu - Chi phí = Lợi nhuận ròng” theo dạng chuyên nghiệp.

Thành phần:

• Tổng doanh thu: Tổng số tiền công ty kiếm được (trước khi trừ bất kỳ chi phí nào)
• Giá vốn hàng bán: Chi phí để sản xuất/mua hàng
• Chi phí hoạt động: Tiền lương, thuê nhà, quảng cáo, v.v.
• Chi phí lãi vay và thuế: Trừ từ lợi nhuận trước thuế
• Lợi nhuận ròng: Thực tế công ty thu được

Đặt ra 3 câu hỏi chính:

• Doanh thu có tăng trưởng hay chỉ theo lịch? So sánh với năm trước
• Chi phí có xu hướng tăng hay đang kiểm soát? Nếu lợi nhuận tăng nhưng chi phí tăng nhanh hơn, có vấn đề
• Khả năng sinh lợi thay đổi ra sao? (So sánh biên lợi nhuận giữa các năm)

2. Bảng cân đối kế toán (Balance Sheet)

Đây là “ảnh chụp nhanh” về tài nguyên và nợ phải trả của công ty tại một ngày bất kỳ (thường là cuối năm)

Công thức cơ bản: Tài sản = Nợ phải trả + Vốn chủ sở hữu

Thành phần chính:

• Tài sản ngắn hạn: Tiền mặt, phải thu khách hàng, hàng tồn kho (có thể sử dụng trong vòng 1 năm)
• Tài sản dài hạn: Đất đai, nhà xưởng, máy móc (dài hạn)
• Nợ ngắn hạn: Phải thanh toán trong vòng 1 năm
• Nợ dài hạn: Vay dài hạn
• Vốn chủ sở hữu: Vốn cổ phần + Lợi nhuận giữ lại - Lỗ lũy kế

Đặt ra 3 câu hỏi:

• Công ty có đủ tài nguyên để thanh toán nợ ngắn hạn không? (Tài sản ngắn hạn > Nợ ngắn hạn)
• Tỷ lệ nợ trên tài nguyên có cân đối không? (Nếu nợ > tài sản 70% thì coi là rủi ro)
• Vốn chủ sở hữu tăng hay giảm? (Phản ánh sự tạo dựng của cải)

3. Báo cáo lưu chuyển tiền tệ (Cash Flow Statement)

Tiền mặt là máu của doanh nghiệp, dù rút séc hay chuyển khoản cũng không giúp gì nhiều.

Báo cáo này cho biết tiền mặt của công ty tăng hay giảm từ đâu.

Chia thành 3 phần:

• Lưu chuyển từ hoạt động kinh doanh: Tiền từ bán hàng/dịch vụ (quan trọng nhất)
• Lưu chuyển từ hoạt động đầu tư: Tiền dùng để mua máy móc/bán tài sản
• Lưu chuyển từ hoạt động tài chính: Vay nợ, trả nợ, chi cổ tức

Đặt ra 3 câu hỏi:

• Hoạt động kinh doanh tạo ra tiền mặt dương hay âm? (Con số này cực kỳ quan trọng - nếu lợi nhuận tăng mà tiền mặt giảm, cẩn thận!)
• Công ty đầu tư vào chính mình nhiều đến mức nào? (Đầu tư nhiều có thể là tăng trưởng hoặc tín hiệu không tốt, cần xem xét bối cảnh)
• Cổ tức và trả nợ đến từ đâu? (Từ lợi nhuận hay vay thêm?)

Ưu điểm và nhược điểm của việc đọc báo cáo tài chính

Ưu điểm

Thông tin thực tế: Các số trong báo cáo tài chính phải qua kiểm tra (đối với các công ty niêm yết), do đó đáng tin cậy hơn các cáo buộc

Có thể so sánh: Nhà đầu tư có thể so sánh với các công ty cạnh tranh hoặc ngành để xem ai vận hành tốt hơn

Lập kế hoạch dài hạn: Xem xu hướng 3-5 năm giúp bạn hình dung hướng đi của công ty

Chỉ số quan trọng: Có thể tính ROE, Debt-to-Equity, Current Ratio, v.v. tất cả đều dựa trên đó

Nhược điểm

Thông tin quá khứ: Báo cáo tài chính thường kết thúc 3-4 tháng sau khi kết thúc năm tài chính. Thị trường thay đổi nhanh, có thể có sự kiện mới xảy ra

Có thể bị điều chỉnh: Một số công ty dùng các phương pháp kế toán khác nhau để làm số liệu có vẻ tốt hơn (dù hợp pháp, nhưng cần cẩn trọng)

Yêu cầu hiểu biết: Không phải ai cũng đọc số rồi hiểu, cần có nền tảng kế toán cơ bản

Số không bằng giá trị tương lai: Công ty có thể có báo cáo tốt, nhưng thị trường thay đổi, ảnh hưởng đến giá trị

Các phần khác cần biết

Thay đổi trong phần vốn chủ sở hữu (Changes in Equity)

Là ghi nhận sự biến động của phần vốn chủ sở hữu trong năm, do nguyên nhân nào.

Các sự kiện làm thay đổi vốn chủ sở hữu:

• Phát hành cổ phiếu mới (tăng vốn)
• Lợi nhuận giữ lại (nếu có lợi nhuận, vốn sẽ tăng)
• Chi cổ tức (giảm vốn)
• Lỗ lũy kế (giảm vốn)

Thu nhập toàn diện (Comprehensive Income)

Phần này gồm:

• Lợi nhuận/lỗ ròng: Từ hoạt động kinh doanh chính
• Thu nhập khác: Như thay đổi tỷ giá, lợi nhuận từ đầu tư, v.v.

Điều quan trọng là xem doanh nghiệp chính có thực sự tạo ra lợi nhuận hay không, hay lợi nhuận đến từ các sự kiện đặc biệt không lường trước.

Báo cáo tài chính của tổ chức phi lợi nhuận (NGO/hiệp hội)

Có dạng khác:

• Ghi nhận thu từ quyên góp, phí hỗ trợ, tài trợ
• Ghi nhận chi phí theo hoạt động, không theo ngành nghề
• Không có lợi nhuận ròng, mà có “kết thúc kỳ với số dư tiền mặt”

Cách tìm và đọc báo cáo tài chính của cổ phiếu Mỹ

Ở đâu tìm?

Trang web công ty: Phần Investor Relations thường có báo cáo tài chính 10-K (hàng năm) và 10-Q (hàng quý)

Trang SEC (sec.gov): Trang chính thức của các công ty niêm yết Mỹ

Trang dữ liệu tài chính: Investing.com, Yahoo Finance, Google Finance, Bloomberg - tất cả đều hiển thị dữ liệu tài chính dạng chữ và biểu đồ

Cơ sở dữ liệu của ngân hàng/nhà môi giới: Một số cung cấp nghiên cứu cổ phiếu và phân tích

Xem ở đâu khi đọc báo cáo tài chính?

1. Tính ổn định của doanh thu: Doanh thu tăng đều qua các năm hay biến động?
2. Hiệu quả hoạt động: Tỷ lệ lợi nhuận (Profit Margin) là bao nhiêu? Tăng hay giảm?
3. Chất lượng lợi nhuận: Lợi nhuận đến từ hoạt động thực hay từ các sự kiện đặc biệt?
4. Dòng tiền: Lợi nhuận nhưng không có tiền mặt là tín hiệu xấu
5. Xu hướng nợ phải trả: Nợ tăng nhanh hơn lợi nhuận tăng = rủi ro

Các câu hỏi cần đặt ra

• Bảng cân đối kế toán: Tổng tài sản ngày hôm nay có giá trị bao nhiêu? Tổng nợ phải trả là bao nhiêu? Vốn chủ sở hữu là bao nhiêu?
• Báo cáo kết quả hoạt động: Lợi nhuận hoặc lỗ trong năm này là bao nhiêu? So sánh với năm trước thay đổi ra sao?
• Báo cáo lưu chuyển tiền tệ: Tiền mặt từ hoạt động kinh doanh có còn không? Công ty dùng tiền mặt như thế nào?
• Tỷ số tài chính: Tỷ lệ nợ, khả năng thanh toán, tốt/xấu ra sao?
• Rủi ro: Có yếu tố nào có thể làm tài chính xấu đi không?

Đầu tư cổ phiếu Mỹ sau khi đọc báo cáo tài chính

Ngoài việc mua cổ phiếu trực tiếp, nhà đầu tư còn có thể xem xét hợp đồng CFD (Contract for Difference).

Ưu điểm của CFD:

• Đòn bẩy cao: Đầu tư 1 kiểm soát 20 (tùy theo quy định), lợi nhuận có thể lớn hơn
• Giao dịch hai chiều: Lên hay xuống đều có thể kiếm lời
• Thanh khoản cao: Bán ra ngay lập tức, không cần tìm người mua
• Chi phí thấp: Không phải trả phí vay vốn
• Phù hợp giao dịch trong ngày: Không giới hạn mua bán như truyền thống

So sánh CFD và cổ phiếu truyền thống:

Lưu ý: Đòn bẩy là con dao hai lưỡi - lợi nhuận có thể nhân lên, nhưng thua lỗ cũng có thể lớn hơn. Sử dụng cẩn thận.

Tóm lại

Báo cáo tài chính không phải là tài liệu nhàm chán, mà là “thẻ sức khỏe” của công ty, cho bạn biết:

• Công ty có đang “thở” đều đặn hay đang “hụt hơi”?
• Có những rủi ro nào tiềm ẩn?
• Tương lai có xu hướng ra sao?

Nhà đầu tư giỏi không phải là người xem biểu đồ giỏi nhất, mà là người hiểu sâu về các con số.

Bằng cách học cách đọc và phân tích báo cáo tài chính đúng cách, cộng với việc sử dụng công cụ đầu tư phù hợp (dù là cổ phiếu truyền thống hay CFD), bạn sẽ có đủ thông tin để lập kế hoạch đầu tư hợp lý và tăng khả năng thành công trên thị trường