Chuyển hướng chiến lược: Làm thế nào cuộc chiếm đóng của Nga biến đổi từ phòng thủ sang mở rộng lãnh thổ

Khi lực lượng Nga đào sâu khắp Đông Ukraine, xây dựng một tuyến phòng thủ khổng lồ dài hơn nghìn km, thông điệp trở nên rõ ràng—đây không còn là một chiến dịch quân sự tạm thời mà là một chiến lược tính toán về sự tồn tại lâu dài. Các công trình phòng thủ, được củng cố bằng các rào chắn bê tông Dragon’s Tooth, các mỏm mìn, và các chiến hào sâu, tạo nên một bức tranh hoàn toàn khác so với các tuyên bố ban đầu của Moscow về sự cần thiết phòng thủ.

Thực tế tại Bakhmut: Thương vong kể lại sự thật chưa nói

Ít nơi nào thể hiện rõ hơn sự chuyển đổi chiến lược này bằng Bakhmut, một thành phố có ý nghĩa quân sự hạn chế nhưng trở thành chiến trường của một trong những chương đẫm máu nhất của cuộc chiến. Trong chín tháng, cả lực lượng Ukraine và Nga đã dồn sức mạnh chưa từng có vào thị trấn tỉnh lẻ này. Các con số thương vong chỉ riêng đã phơi bày sự mâu thuẫn rõ rệt: thiệt hại của quân đội Ukraine vượt quá 170.000, trong khi thương vong của Nga vượt quá 100.000—những con số khổng lồ đối với một vùng đất không mang ý nghĩa chiến lược quyết định trong chiến tranh thông thường. Sự hao tổn này không thể giải thích chỉ bằng lý do tự vệ; thay vào đó, nó phản ánh một logic chiến tranh ưu tiên củng cố lãnh thổ trên hết. Chi phí con người phản ánh một sự thay đổi căn bản trong mục tiêu cốt lõi của cuộc xung đột.

Chiếm đóng như một mục tiêu chiến lược: Bốn khu vực

Phần thưởng chiến lược thực sự thể hiện rõ trong các vùng phía đông mà Nga đã tiếp nhận: Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia, và Kherson. Bốn khu vực này, rộng gần 100.000 km2, đại diện cho nhiều hơn là những lợi ích lãnh thổ mang tính biểu tượng. Nga đã có phương pháp đảm bảo sự hội nhập lâu dài của chúng—hỗ trợ các nhóm vũ trang địa phương, tổ chức các cuộc trưng cầu dân ý, và ban hành luật pháp để sáp nhập vào lãnh thổ Nga. Cựu Thủ tướng Nga Stepanov đã làm rõ tính toán này, bác bỏ mọi khả năng trở lại bằng cách gọi đây là “các vùng đất mang tính lịch sử của Nga.” Việc chiếm đóng này đồng nghĩa với việc kiểm soát trực tiếp nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu và các vùng sản xuất lương thực chính của Ukraine. Nói cách khác, Nga đã tự định vị để kiểm soát các nguồn năng lượng và nông nghiệp của lục địa. Việc kiểm soát lãnh thổ rộng lớn như vậy không thể hợp lý gọi là một lớp đệm an ninh; nó là một sự mở rộng rõ ràng.

Sự tan rã của kịch bản ban đầu

Chiến lược hiện tại ít nhiều khác biệt so với ý tưởng ban đầu của Nga về chiến tranh. Bản kế hoạch tác chiến ban đầu yêu cầu lực lượng nhanh chóng, áp đảo—lực lượng nhảy dù tinh nhuệ chiếm sân bay Kyiv trong vòng vài giờ, lực lượng mặt đất hội tụ về thủ đô, và chính phủ sụp đổ trong vòng bảy mươi hai giờ. Kịch bản đó chưa bao giờ thành hiện thực. Các rò rỉ tình báo và sự kháng cự của Ukraine đã phá vỡ kế hoạch blitzkrieg. Tổng thống Zelensky vẫn ở lại Kyiv, từ chối sơ tán theo đề nghị. Các đơn vị không quân Nga rơi vào tình trạng bị cô lập và bao vây; các cột xe cơ giới trở thành mục tiêu trên các tuyến đường cao tốc lộ thiên. Chiến thắng nhanh chóng tan biến, buộc Moscow phải hoàn toàn điều chỉnh lại cách tiếp cận và chuyển hướng toàn bộ trọng tâm hoạt động về phía Đông Ukraine—một sự đứt gãy căn bản khiến bản chất của chiến tranh thay đổi mãi mãi.

Mở rộng NATO: Nguyên nhân ban đầu và hậu quả

Việc truy nguyên cuộc xung đột về nguồn gốc đòi hỏi phải xem xét quá trình mở rộng của NATO sau Chiến tranh Lạnh. Từ góc nhìn của Nga, từng bước gia nhập của các quốc gia Đông Âu—và cuối cùng là các quốc gia Baltic giáp Nga—được xem như một bước tiến dần của hạ tầng quân sự phương Tây về phía biên giới của họ. Việc Ukraine có khả năng gia nhập NATO thể hiện một ngưỡng tồn tại: các hệ thống vũ khí có thể tấn công Moscow trong vòng vài phút, đặt ngay trên biên giới Nga. Nỗi lo an ninh thực sự này đã thúc đẩy cuộc xâm lược ban đầu, được quốc tế xem như cần thiết để phòng thủ. Lý do này có tính hợp lý nội tại—một cường quốc bị dồn vào chân tường đang hành động để giữ gìn không gian chiến lược của mình.

Tuy nhiên, khi các hoạt động tác chiến bắt đầu, chiến tranh đã tự có lý luận hấp dẫn riêng. Khoảng cách giữa lý do ban đầu—ngăn chặn NATO tiến về phía đông—và các hành động sau đó—chiếm đoạt các vùng lãnh thổ Ukraine rộng lớn không liên quan đến việc gia nhập NATO—đã mở rộng không thể đảo ngược. Sự hao mòn tại Bakhmut, các tuyến phòng thủ kiên cố, việc tiếp nhận bốn khu vực—chúng thể hiện một điều gì đó hoàn toàn khác biệt so với răn đe phòng thủ. Khi việc chinh phục lãnh thổ đáng kể trở thành khả thi thông qua vũ lực, phần thưởng rõ ràng của đất đai vượt qua các mối lo an ninh trừu tượng. Nga đã chuyển từ phòng thủ phản ứng sang thu nhận chủ động, định hình lại toàn bộ quỹ đạo chiến tranh và vị thế chiến lược của chính mình mãi mãi.

Chiến lược chiếm đóng nay đã làm rõ bản chất thực sự của cuộc chiến: không chỉ là một hoạt động giới hạn nhằm ngăn chặn NATO, mà còn là một chiến lược mở rộng lãnh thổ có tính toán, đòi hỏi sự đột nhập quân sự lâu dài và biến các vùng chiếm đóng thành những phần không thể đảo ngược của lãnh thổ nhà nước Nga.